Heuvelrug Natuurlijk: De Nachtegaal in de nachtrust

Misschien dankzij de barre zomer herinner ik me de roep van een nachtegaal op een late schemeravonden nog met een warm gevoel. De welluidende klanken kwamen van heel dichtbij uit de tuin van de achterbuur. Toen ik tijdens de jubelende zang een telefoontje kreeg kon ik desgevraagd met trots zeggen, dat het een nachtegaal was. Weinig vogelgeluiden zijn mij zo zeker, maar de eerste keer dat ik op een vakantie avonden lang vlakbij de welluidende zang hoorde heb ik nog goed in gedachte. Tussen elf uur en tien over elf begon de ‘Koning der zangvogels’, zoals Jac. P. Thijsse hem noemde. In tegenstelling tot andere zangvogels zingt de nachtegaal vooral ‘s-avonds en in de voornacht. Het naamdeel ‘gaal’ komt van het Germaanse galan, dat galmend zingen betekent. De wetenschappelijke naam Luscinia megarhynchos zou in de avond zingende ‘grote snavel’ zijn; grote snavel vanwege de opvallende klanken uit het kleine keeltje.

De zang begint traag met zachte klanken die stormenderhand aanzwellen naar trillende volle fluittonen. In een jel van twee tot vier seconden klinkt het ,,duuu duuu’’ stijgend naar ,,huuiet huuiet’’ of ,,hwiet hwiet’’ en luu, luu, luu, lili. Met een draagkracht als in het begin van de Mei van Gorter omschreven in:

‘Als een jonge vogel fluitend, onbewust

Van eigen blijheid in de avondrust.’

Wie voor het eerst de fabelachtige tonen bij de vogel weet te passen kan een lichte teleurstelling niet onderdrukken. De nachtegaal lijkt als een kleine lijster maar dan zonder die uitsproken stippeltekening en fiere houding. De natuur doet niet aan overcompensatie. De mooiste bontgekleurde vogels hebben een schriele of lelijke stem. Denk maar aan de ijsvogel of Vlaamse gaai. Vogels met uitbundige zangkwaliteiten als spreeuw en merel hoeven hun aantrekkingskracht niet van hun verenkleed te hebben.

Het handboek ‘Vogels van Nederland (2009) stelt dat met 7000 paren de nachtegaal een vrij algemene broedvogel in ons land is. Ze hebben een voorkeur voor loofbossen met een weelderige ondergroei. Altijd moet er voldoende dekking in de omgeving zijn. Dan kan hij rustig zijn voedsel op de grond zoeken. Op zijn menu staan insecten, regenwormen, spinnetjes en in de volle zomer ook vogelkers, bramen en frambozen. Misschien kwam mijn nachtegaal af op de frambozen en hopelijk komt hij terug als de bramen rijp zijn.

In Shakespeare’s drama Romeo en Julia heeft jonge Romeo zijn eerste nacht doorgebracht bij Julia. Tegen de ochtend horen ze een vogel en Julia probeert Romeo wijs te maken dat het de nachtegaal is in plaats van de leeuwerik. De leeuwerik is namelijk de eerste zangvogel van het ochtendgloren.

,,Wil je al weg? Het is nog lang geen dag.

Het was de nachtegaal, geen leeuwerik

wiens zang diep in jouw angstige oren drong

‘s-nachts zit die steeds in de granaatboom daar

Geloof me lief het was de nachtegaal

Romeo bestrijdt Julia’s woorden, uiteindelijk vlucht hij weg en zal zijn droeve lot niet kunnen ontlopen.

Tekst:Kees de Kroon

Foto: Paul Dirksen