Speciale zintuigen bij de Koekoek

5 augustus 2013 om 00:00 Nieuws

Beter nog dan de eerste zwaluw is het eerste 'koe-koek-koe-koek' mijn aankondiging van de lente. Het voor het menselijk oor verdragende geluid maakt blijmoedig. Hier geldt eens te meer: de morgenstond heeft goud in de mond'. Het is in gehoorsafstand vergelijkbaar met het diepe 'hoemp-hoemp'van een roerdomp in de nawinter. Het geluid van de roerdomp bedraagt ongeveeer 200 trillingen per seconde, dus 0,2 kiloHerz. Aan de andere kant van het spectrum staat het lieflijke goudhaantje, vaak in zijn ijver naar voedselzoekend tot zeer dichtbij te bewonderen. De laatste zit rond de 9 kHz. Mensen horen het best rond de 4 kHz, de kanarie levert 2-3 kHz en de koekoek traceer ik daar dan onder.

Binnenkort keren de volwassen koekoeken weer terug naar Afrika. Hun jongen volgen een maand later. De koekoek is moeilijk te zien te krijgen. Hij verblijft meer in de agrarische gebieden en uiterwaarden aan de zuidkant van de Utrechtse Heuvelrug dan op de hogere gronden.

Een kennis fokt hybride valken voor Arabische sjeiks; overwegend met de giervalk als basis. Als hij in de gangpaden naast de kooien met een paar open zichtluikjes loopt krijsen de jongen als volwassen schreeuwlelijkerds. De eieren komen uit een broedmachine en aan het eerste levende wezen wat ze zien hechten ze zich. Aanbod van voer bekrachtigt de band. Of die emotioneel is, is maar de vraag. Het koekoeksjong misbruikt de zorg van zijn bastaardouders, die maar door blijven gaan alle voedsel in die ene grote bek te stoppen. Ontbreekt het de voedselverstrekkers aan verstand en gevoelens voor de jonge moordenaar van hun echte kinderen? Wereldvermaard zijn de tv-beelden van Lorenz met alleen zijn hoofd 'wadend' boven het wateroppervlak en een sliert jonge gansjes achter hem aan.Dit vroege leerproces heet inprenting.

Het koekoeksjong - door Van Dale omschreven als iets dat ten koste van anderen groeit - schakelt maakt het nest van de waardvogel vrij door zijn pootjes schrap tegen de nestrand te zetten, met de steun van zijn vleugelstompjes het ei of jong in zijn rugholte te nemen en uit het nest te werken. David Attenborough (BBC) heeft het minitieus vast kunnen leggen. De jonge parasiet vertoont dit kunstje als zijn ogen nog dicht zitten en al een paar uur nadat hij uit het ei gekropen is. In de rugholte tussen de vleugelbotjes liggen uiterst gevoelige tastcellen. Bij alle dieren en de mens liggen de meest fijne tastzintuigen op de plek waar het voedsel gekeurd moet worden. Dus op de tong en/of in de hoornige snavelrand van een vogel. De specht met zijn uitrolbare tong of de zaagbek met zijn gekartelde randen van onder- en bovensnavel zijn sprekende voorbeelden. Bij de mens overigens zijn de toppen van de vingers nog gevoeliger dan de lippen. Daarmee is de mens met het koekoeksjong een uitzondering als het gaat over de gevoeligste tastzintuigen boven die van lippen of snavelranden.