Kijk op Cultuur: Noem het liever ‘neo’ dan ‘nep’

22 juli 2010 om 00:00 Nieuws

Naast de relatieve ‘armoede’ op het gebied van kunst en cultuur was de 19de eeuw er een van belangrijke ontwikkelingen in de techniek. Niet voor niets noemt men het de eeuw van de industrialisatie. Een bovenlaag van de bevolking profiteerde hier ruimschoots van en gaf opdrachten tot het bouwen van veelal grootse en imposante huizen. ‘Smaak’ in bouwkunst was hen echter vreemd, daar huurde men een architect voor in en die spiegelde zijn creatie bij voorkeur aan de bouwwerken, die ontstaan waren vóór de opkomst van de industrie.

19de eeuw: geen architectonische hoogstandjes Het lijkt wel alsof de fantasie in de 19de eeuw een beetje uitgeput was. En wat doet een architect dan als hij een ontwerp moet maken? Geen paniek; er liggen eeuwen vol fraaie bouwkunst achter je en waarom zou je niet vrijelijk putten uit de ideeënwereld van je voorgangers. Meer dan welke eeuw ook is die 19de eeuw er een van teruggrijpen op wat geweest is. Nep en namaak zijn veel gebezigde kreten over de cultuuruitingen van die eeuw. Maar je kunt natuurlijk ook spreken van ‘neostijlen’. Of, wanneer er diverse stijlen uit verschillende perioden door elkaar gebruikt zijn, de term ‘eclectische’ bouwkunst gebruiken.

door Nicole van der Schaaf

Een belangrijk deel van de architectuur van de buitenhuizen van de Stichtse Lustwarande is op deze wijze tot stand gekomen aan het eind van de 18de en begin 19de eeuw. Het aardige hiervan is dat, vooral langs de Hoofdstraat in Driebergen, er een vrij complete ‘catalogus’ van neostijlen te ontdekken is.

Kasteel van suikergoed

Het meest populair in ‘tweede gebruik’ was de bouwkunst van de oude Grieken en Romeinen, hoewel er in ons land minder nauwkeurig nagebootst werd als bijvoorbeeld in Engeland en in Duitsland. Langs de doorgaande weg van Zeist naar Doorn kom je prachtige neoklassieke details tegen aan de diverse buitenplaatsen: een tempelachtige ingangspartij, klassieke zuiltjes of een fronton boven de grote toegangsdeur. In Doorn en zeker ook in Leersum wordt de spoeling almaar dunner en verschijnen steeds meer eigentijdse bouwstijlen.

Het absolute toppunt van neoarchitectuur staat even ten zuiden van Doorn: het kasteel Sandenburg. Dat vreemde kasteel kreeg de bijnaam ‘Suikerpaleis’ en inderdaad, het zou in suikergoed op een bruiloftstaart niet misstaan. Hagelwit straalt het ons tegemoet aan de Langbroekerdijk. Het is nauwelijks voorstelbaar dat dit paleisachtige kasteel ooit begonnen is als een simpele woontoren, die basisvorm is overigens nog steeds terug te vinden in de architectuur. In het gebied van de Langbroekerwetering staat en stond een aantal van die woontorens, die wel ogen als stoere versterkingen maar het in feite niet zijn. Daarvoor zijn onder meer de muren veel te dun en dus slecht verdedigbaar in tijden van nood. De voormalige woontoren van Sandenburg is aan het begin van de 19de eeuw opgegaan in een uiterst complex bouwwerk, waarvoor de architect gebruik maakte van de toen populaire neostijlen. Het is de kers op de taart van de neoarchitectuur!