Het wel en wee van de Klaproos

Op plekken waar ons land weer op de schop moet, zoals stadsuitbreidingen of nog meer industrieterreinen, zie je deze weken de klaprozen pronken langs verse taluds of hoge zandbergen. Het zijn de pionierplanten van omgewoelde zandgrond. Hun zaden kunnen tot vijftig jaar overleven en als ze aan de oppervlakte komen ontkiemen ze in de voorjaarszon. Deze foto is gemaakt bij de eerste parkeerkamer van de groene entree in Amerongen, direct na de rotonde.

In de Eerste Wereldoorlog viel het de soldaten op dat er zoveel klaprozen verschenen naast loopgraven en door granaten omgewoelde grond. In de waanzin van de veldslagen dachten ze dat de klaprozen tevoorschijn kwamen op plaatsen waar bloed van hun kameraden had gevloeid. De weelde van de kortdurende klaprozengloed riep herinneringen op aan de in alle hevigheid losgebarsten oorlogshandelingen, die er tevoren hadden gewoed. De Canadese militaire arts John McCrae deed in 1914 dienst deed in een militair hospitaal in Vlaanderen; door hem is de klaproos in het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Canada symbool geworden van de gesneuvelden in de strijd om de vrede. Tijdens Allerheiligen (1 november) kent Engeland de gewoonte een ‘red poppy’ in het knoopsgat te dragen. In de zomer van 1916, tijdens de slag aan de IJzer schreef McGrae een ijzersterk gedicht. De eerste vijf regels van het vijftienregelige vers luiden:

In Flanders fields the poppies blow

Between the crosses, row on row

That mark our place; and in the sky

The larks still bravely singing, fly

Scarce heard amid the guns below

De arts stuurde het gedicht naar het Engels maandblad ‘Punch’. Zelf haalde McCrae het einde van de oorlog niet. Hij stierf, 46 jaar oud, in 1918 aan de gevolgen van een longontsteking.

De klaproosfamilie (Papaveracceae) kent circa zestig soorten, met als bekendste in ons land de bastaard, de bleke, de grote, de ruige en de slaapbol. Naar haar doosvrucht te oordelen behoort de klaproos op de foto tot de bleke soort. De papavervorm (Papaver somniferum) wordt gebruikt voor medische doeleinden (slaapmiddel), maar is beter bekend als drug. In siertuin passen ze goed vanwege hun lichtkleurig gekartelde lange bladeren en mooie bloeiwijze in kleurschakeringen van oranje tot diep bloedrood.

Bij de Grieken was de klaproos gewijd aan Hypnos, de godin van de slaap. Volksnamen in onze taal zijn heksenkruid en kollenbloem. Nare kruidenvrouwtjes namen de klaproos in hun mengsels mee, omdat de zwarte zaadjes rond de stamper duivelse krachten zouden bevatten. De duivel zou met zijn zwarte tengels het binnenste van het rode kleed van de klaproos hebben bezoedeld.

Als het begint te regenen klapt een juist ontloken klaproos dicht. Vandaar de naam klaproos. In Vlaanderen is het donderbloem. Het bezweren van dreigend onweer in vroeger tijden gebeurde door een boeket klaprozen in de kerk te laten zegenen. Zette het onweer toch door dan moest het verdorde boeket in brand worden gestoken.

Tekst en foto: Kees de Kroon