De Kalkoen, een protserige Indiaan

Guido Gezelle heeft faam gemaakt met dichterlijke natuurbeschrijvingen. Het bekendst is het ‘Schrijverke:

O. krinkelende, winkelende waterding met het zwarte kabotseke (schedelkapje) aan....

De ‘kallekoen’ heeft hij op dezelfde virtuoze wijze neergezet:

Zie toch! Zie dat blauw gezicht u

schuins en kwaad bekijken! Pas op, zie hem met beleefdheid aan,

de versierde Indiaan

of hij vaart u in de schenen!

In die tijd, 19e eeuw, bestond nog het woord ‘kallekoen’. Het verwijst naar Calicut, een stad aan de westkust van zuidelijk India. Er is misverstand over de herkomst van de benaming kalkoen. Toen de Europeanen Amerika (Columbus 1493) betraden meenden zij langs een omweg in Indië te zijn aangekomen. Vandaar dat de namen Oost-Indië (nu India) en West- Indië (nu Amerika) in zwang kwamen. De eerste kalkoenen werden uit midden- en zuid-Amerika al direct naar Europa getransporteerd. De laatste Indiaanse heerser over de Azteken (Montezuma 1502-1519) bezat tamme kalkoenen. De kalkoenen met de blauwe halskwabben waren toegewijd aan de god Tezcatlipca. Ze werden grif gegeten. Er was ook een aanvoerlijn vanuit het huidige India. Het franse dinde komt van ‘poule d’Inde = Indiase kip en het Engelse turkey duidt op aanvoer via Turkije. Tegenwoordig staat de kalkoen bovenaan de kerstdis, gans, kip, haas of konijn ver achter zich latend. President Obama, met zijn kinderen achter zijn spreeklessenaar gaf een witte kalkoen onlangs de ‘vrijheid’ om zijn pensioen in Florida te gaan genieten. Lang kan de uitverkorene daar geen plezier aan gehad hebben, want kalkoenen worden in 4-5 maanden fabrieksmatig zo vetgemest, dat ze hun eigen gewicht een paar maanden later niet meer kunnen torsen en door de poten zakken.

Onze tamme kalkoen stamt af van een wilde soort uit Mexico en de Verenigde Staten. Ik heb eens een natuurdocumentaire gezien over de jacht op wilde kalkoenen in de VS. Topsport noemde de vlezige genoegzame jager het verschalken van een wilde kalkoen. Ze zijn zeer alert en knijpen er lopend tussenuit. Zie ze maar eens binnen schootsafstand op de wieken te krijgen! De domesticatie ontstond vanzelf doordat de Indianenstammen rondom hun nederzettingen maïs gingen verbouwen. Daar lustte de vraatzuchtige wilde kalkoen wel pap van.

Het paringsritueel van wilde kalkoenen en andere grote wilde vogels als pauw en korhoen is majestueus en vol van ingewikkelde rituelen. In het vroege voorjaar beginnen de kalkoenhanen te pronken en te vechten. Ze trekken en sjorren bij elkaar aan de taaie lellen van kop en hals, zonder elkaar evenwel echt te verwonden De verslagene gaat liggen als onderwerpingsgebaar of legt zijn kop op de borst van de overwinnaar. Degene, die overblijft paart alle hennen, terwijl de andere hanen erbij staan te pronken in koor. De ‘big boss’ spant zich tot het uiterste in om zijn dekveren en lellen aan kop en hals het meest van al te laten zwellen. ,,Zo gestresst als een kalkoen voor kerst”, zeggen we nu.

Tekst en foto: Kees de Kroon