Oog voor detail in bouwkunst

15 oktober 2009 om 00:00 Nieuws

Er is veel bouwactiviteit geweest op de Heuvelrug in de 19de en begin 20ste eeuw. Vrijwel alle belangrijke stromingen kom je wel ergens tegen, al of niet in het kleinste detail verwerkt. Neostijlen zijn populair geweest, van neogotiek, neorenaissance tot het neoclassicisme, dat bij voorkeur gebruikt werd om bijvoorbeeld een buitenplaats een voornaam - antiek - front en entree te verschaffen. Mooie namaak is niet lelijk, al heeft de wetenschap soms de neiging deze stijlen te voorzien van een 2de keus stempel.

Neoarchitectuur op de Utrechtse Heuvelrug Zwervend over de Heuvelrug rijst de vraag hoeveel architecten er in het verleden actief zijn geweest op dit kleine stukje. En hoe intensief hebben die architecten elkaars werk bekeken, nog los van het feit dat die regionale architecten veel ‘leenden’ van bouwers in de grote steden. Of waren het misschien de opdrachtgevers die op een van hun vele reizen ergens een bouwwerk tegenkwamen dat hen wel aanstond en de vorm graag verwerkt zagen in hun eigen optrekje?

door Nicole van der Schaaf

En inderdaad doet het gebruik van sommige neo-details soms vreemd aan. Het zogenaamde ‘Berghuis’ in Maarn bijvoorbeeld (de Laagt 8) heeft neogotische raampartijen, die in het oorspronkelijke gebouw tot aan de grond reikten. Fenêtre-a-terre heet dat, maar dit effect ging verloren toen architect J.W.Hanrath in 1914 het uit ca. 1840 daterende huis verbouwde. Aanvankelijk bestond het pandje uit één bouwlaag; Hanrath plaatste er geen etage op maar onder waardoor de neogotische ramen een bouwlaag omhoog gingen.

De voorkeur voor die neogotiek was al enige tijd voor de bouw van dit pand komen overwaaien uit Engeland, waar de beroemde Horace Walpole zich al vanaf 1750 bezighield met de revival van de gotiek. Eigenlijk was die voorkeur een reactie op de strakke, koele vormen van het classicisme, dat toentertijd ook onderwezen werd op de academies. In ons land is het nooit zo hevig geweest met die neogotiek, die zo rond 1840 wel werd toegepast bij de bouw van fabrieken, stationsgebouwen, stoomgemalen en watertorens. Gelukkig zijn er veel fraaie voorbeelden behouden gebleven, veelal met de status van industrieel monument.

Nog een mooi voorbeeld van deze stijl staat in Doorn aan de Dorpsstraat (‘Doornhoek’ nr. 73). Ook hier ramen tot op de grond, bovenaan eindigend in spitsbogen. Dit huis is gebouwd in 1850, waarschijnlijk door een timmerman, Jan Koudijs, waarvan meer neogotische bouwwerken bekend zijn. Tussen de omliggende bebouwing is Doornhoek een vreemd huis met een schitterend balkon en fraaie versieringen aan de daklijst.

Het meest merkwaardige voorbeeld staat in Langbroek aan de Langbroekerdijk. Dit is een neogotisch voorhuis van een oude boerderij waarin de eigenaren al vijftig jaar wonen, maar niet bekend zijn met de voorgeschiedenis.... Het gepleisterde voorhuis staat dwars op de boerderij en heeft neogotische ramen tussen classicistische zuilen. Ra, ra, de architecten van toen fantaseerden er lustig op los. Maar dat maakt de architectonische erfenis niet minder spannend.