Knotwilgen, hoogstamfruit en poelen
Eén kilometer dijk en zover je kunt kijken...
22 december 2020 om 14:53Die lange dijk ten zuiden van Driebergen van Odijk naar Langbroek. Of je nou met je auto, fiets of te voet bent: kijk eens goed om je heen naar het mooie landschap. Wie weet ga je er meer van houden als je leert over wat je ziet.
Het gebied rondom de Langbroekerwetering is een afwisselend cultuurlandschap, waar de basisstructuur van honderden jaren geleden goed zichtbaar is. De 'copes', ofwel langgerekte percelen met aan weerskanten sloten, zijn nog duidelijk herkenbaar. De kavels zijn de vaak begrensd door knotbomen of houtsingels. Kenmerkend voor dit gebied zijn boomgaarden met hoogstamfruit. Maar ook: struwelen, bosschages, hakhoutcomplexen, paddenstoelrijke locaties en poelen. Al deze pareltjes in de natuur worden kleine landschapselementen genoemd. Vroeger heel nuttig voor boeren en landgoedeigenaren, omdat ze in allerlei behoeften voorzagen. Nu zijn ze vooral van belang voor biodiversiteit. Ofwel verscheidenheid van soorten die ervoor zorgen dat de natuur in balans blijft.
De boerderijen hadden huisboomgaarden met diverse soorten appels, peren en pruimen voor eigen gebruik. De houtsingels ofwel rijen van struiken en bomen langs de percelen, dienden als windkering. Daar haalde men ook geriefhout uit om de kachel op te stoken of om planken van te zagen voor schuren en gebouwen. Van de takken maakte men gereedschapsstelen of ze dienden als bonenstaken voor de moestuin. Takkenbossen werden gebruikt als versterking bij waterwerken. Of om de ovens van de bakker te stoken. Eigenlijk alles was van nut.
VERANDERING Tijden zijn veranderd: we verwarmen onze huizen niet meer met kachels en maken ons eigen gereedschap niet meer. Toch is het nog steeds belangrijk dat deze landschapselementen bewaard blijven. Ze bepalen niet alleen de identiteit van het landschap, maar hebben ook een functie. De bomen in het landschap zijn een veilige plek voor beesten om in te schuilen of te broeden. Daar eten zij allerhande ongedierte op. Alles heeft een plek in de natuur. Dat geldt ook voor landschapselementen.
HULP Gelukkig staan de boeren, landgoedeigenaren en andere bewoners in dit buitengebied er niet alleen voor en zijn er organisaties die steun bieden in aanleg, onderhoud en beheer. Zo is er Stuurgroep Krommerijn Landschap: een samenwerkingsverband van vijf gemeenten, die mensen in het buitengebied stimuleert meer aan landschap te doen. Landschapscoördinator Walter Jaaltink helpt particuliere grondeigenaren kosteloos met het beheer en de inrichting van natuur en landschap op hun terrein. ,,Wij denken mee met de boer, want grond is duur. Je zou het in eerste instantie niet denken, maar kleine landschapselementen leveren ook wat op”, vertelt Jaaltink. ,,Grasstroken die langs een houtwal liggen, groeien minder snel. Daar zou je ook eetbare gewassen kunnen planten”. Zo levert dat stukje grond bijvoorbeeld vruchten op en noten in plaats van gras. Veel boeren en andere grondeigenaren hebben de kennis hiervoor vaak niet in huis. Jaaltink helpt ze door een plan te maken en subsidie te verstrekken voor de aanleg ervan. ,,We moeten met zijn allen iets doen om de diversiteit te vergroten”, aldus Jaaltink.
Steeds meer boeren stoppen met hun bedrijf, ook aan de Langbroekerdijk. Vaak komen er mensen van buiten in de streek wonen, die de stallen slopen en een nieuwe woning bouwen. Vervolgens moeten er landschappelijke kwaliteiten worden toegevoegd. Dat vinden nieuwkomers vaak heel interessant. Ze zijn immers niet voor niets buiten gaan wonen. Jaaltink laat ze ontdekken hoe mooi die landschapselementen zijn: ,,Zo zien we de huisboomgaardjes steeds meer toenemen”, concludeert de landschapscoördinator.
ONDERHOUD Het stopt niet bij aanleg, want het jaarlijks onderhoud is essentieel. Daar komt het Agrarisch Collectief om de hoek kijken. Een organisatie die afspraken maakt met boeren, landgoedeigenaren of particulieren met agrarische grond, ook wel beheerders genoemd. Veldcoördinator Marlies Blom kijkt welke landschapselementen er al zijn, wat eigenaren willen en wat er mogelijk is. ,,Ik wil het belang van het beheer zo goed mogelijk overbrengen”, aldus Blom. Zij vindt het krachtig te zien dat alle soorten inwoners van dit gebied hun steentje bijdragen: samen voor behoud van het landschap.
Het mooie is dat beide organisaties nauw samenwerken waardoor Marlies Blom en Walter Jaaltink elkaars werkzaamheden versterken. ,, Onze samenwerking richt zich nu vooral op de aanleg en het herstel van kleine landschapselementen van poelen, natuurvriendelijke oevers tot knotbomen en houtsingels”, vertelt Blom. Vroeger werden poelen gebruikt als drinkplaats voor het vee. Nu zijn ze van belang omdat kikkers en salamanders daar hun kroost groot kunnen brengen.
Niet alle beheerders hebben tijd om aan de jaarlijkse onderhoudsverplichting te voldoen. De landschapsbeheerploegen bieden daar een oplossing voor. Zij voeren het onderhoud uit aan wilgen, hakhoutbosjes, houtsingels, bosschages, poelen enzovoorts. Of, minder bekend, het beheer aan kleipaddenstoelrijke locaties, die je ziet aan de oude eikenlanen bij de kastelen Hardenbroek en Sterkenburg. Bedrijfsleider van de Landschapsbeheerploegen Wolbertie Ruiter zorgt er met zijn mensen voor deze grond verschraald te houden, zodat de paddenstoelen zich verder kunnen ontwikkelen.
De landschapsbeheerploegen zijn samengesteld uit enthousiaste vrijwilligers met diverse kennis en vaardigheden. Allemaal natuurliefhebbers die hun vrije tijd graag opofferen door nuttig werk in de natuur. Ruiter: ,,Ik ben een buitenmens en ik deel mijn kennis graag met anderen.” Hij is blij dat er steeds meer aandacht komt voor de kleine landschapselementen. Een mooi plaatje met diverse elementen is te zien bij Kasteel Beverweerd, met de oude Lindenlaan, de grienden, bosjes en weilanden. Over een ding zijn Marlies Blom, Walter Jaaltink en Wolbertie de Ruiter het roerend eens: er is behoefte aan draagkracht uit de samenleving. Dit mooie gebied aan de Langbroekerwetering is niet vanzelfsprekend, want achter al deze fraaie landschapselementen zit een inspanning. Reden te meer om extra te genieten van het natuurschoon aan de dijk. En ook om er heel zuinig op te zijn.
Dit artikel is deel één van zes verhalen passend bij het project: 1 kilometer dijk en zover je kunt kijken; het gebied rondom de Langbroekerwetering tussen de kastelen Sterkenburg en Beverweerd. Een initiatief van bewoners Tineke Booi en Leen Doeve om aandacht te vragen voor het prachtige gebied waar zij wonen. RTV Utrecht maakte een documentairereeks die terug te zien is via www.1kmdijk.nl en www.rtvutrecht.nl/gemist/rtvutrecht.