Kijk op Cultuur: Bouw een folly voor de pret !

Verschrijvingen kunnen aan een woord een totaal andere betekenis geven. Zo stond er in deze krant op 28 april j.l. de volgende kop: ‘Folie bij kasteel Broekhuizen’. Dankzij de bijgeplaatste foto wordt duidelijk dat er ‘folly’ had moeten staan in de betekenis van een ‘nepgebouwtje’ dat puur voor de aardigheid neergezet is.

door Nicole van der Schaaf

In dit geval ging het om de duiventoren van de boerderij Schevichoven aan de Middelweg in Leersum. Het is niet, zoals het bijschrift meldt, de theekoepel die bij kasteel Broekhuizen hoort. In beide hoedanigheden kunnen het ‘follies’ zijn al heeft de duiventoren wel degelijk een functie. In voorbije eeuwen kweekte men duiven voor de pot en in zo’n toren konden de jonge duiven makkelijk uit de nesten gehaald worden en als maaltijd dienen. Langs het koetshuis, aan de kant van het water, van kasteel Amerongen is ook een lange reeks duivennesten te zien die ooit dezelfde functie hadden. Een echte folly heeft meestal niet een duidelijke functie, hooguit kon je er in of er op zitten. Leersum is rijk aan follies met o.a. enige theekoepels, de zogenaamde ‘Uilentoren’ en de ‘Peperbus’.

Follies werden meestal gebouwd in opdracht van de eigenaar van het bijbehorend woonhuis. Sommige van die gebouwtjes met een knipoog staan op naam van een belangrijk architect, die met een verwijzing naar de mode van de tijd waarin de creatie tot stand kwam, er veelal al zijn creativiteit op los liet.

Een goede definitie van een folly is niet te geven. Niet ieder nepkasteeltje, tuintempel of ander eigenzinnig droomgebouwtje is een folly. Globaal zou je kunnen zeggen dat het onnut van het gebouwtje het nut moet overstijgen; je moet erom kunnen lachen, het moet simpel zijn en zeker niet concurreren met de officiële architectuur.

De folly werd populair in de 1ste helft van de 18de eeuw in Engeland waar met de introductie van de landschapstijl in de tuinkunst behoefte ontstond aan kleine bouwwerken in de landschapsparken. Een tempeltje, een Chinese pagode, een bijzonder bruggetje of een middeleeuwse ruïne? In Engeland kom je het nog allemaal tegen en dan vaak zó mooi gebouwd dat je de in 1730 gebouwde ruïne zomaar voor echt middeleeuws aanziet!

Gaandeweg veroverde de folly een groot deel van Europa waar ieder land zijn specialiteit claimde. In Zweden bijvoorbeeld was men dol op bouwsels met een Chinees uiterlijk, in Duitsland koos men vaak voor vormen die met de vrijmetselarij te maken hadden. De Hongaren vielen op Turkse modellen en in Nederland stelde Gijsbert van Laar in 1802 zelfs een catalogus samen van alle beschikbare modellen. Aan het eind van de 19de eeuw was het gedaan met de populariteit van de folly. In onze gemeente zijn er echter nog enkele te vinden die gedateerd zijn tussen 1900 en 1910.

De mooiste folly in onze omgeving staat in Langbroek/Driebergen: Molenstein, een minikapel gebouwd op de fundamenten van een 16de eeuws woonhuis. Halverwege de 19de eeuw werd het omgetoverd tot een neogotisch kapelletje, een folly.

Reacties: artprom@wxs.nl