Een boek over jongeren in mei 1940

‘Kom vanavond met verhalen / hoe de oorlog is verdwenen / en herhaal ze honderd malen: alle malen zal ik wenen’. Aldus de laatste vier regels van ‘Vrede’ het beroemde gedicht van Leo Vroman. Naarmate de meimaand weer in zicht komt komen de verhalen over de oorlog weer boven. Maar naarmate de tijd vordert, versobert de herinnering, zijn veel ooggetuigen inmiddels overleden en zijn de helden van weleer soms bijna vergeten.

door Nicole van der Schaaf

Toch komen er ieder jaar weer nieuwe feiten over die oorlog naar voren en worden details verder uitgediept in fraaie boekwerken. Deze maand verscheen bij Waanders Uitgevers een prachtig boek over de verhalen van de Grebbelinie. Jan Blokker jr. verichtte het onderzoek en beschreef - samen met zijn vader Jan Blokker sr. - op basis van bestaand materiaal en ooggetuigenverslagen de ervaringen van de bewoners van Scherpenzeel, Woudenberg en Renswoude.

Zoals Blokker zelf zegt gaat het boek over ‘een heel klein stukje Nederland in een zeer beperkte periode in de geschiedenis. Het behandelt de verstoring van de orde door een oorlog’. Plaats van handeling was het gebied tussen de Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe; het gebied van onze naaste buren, de Gelderse Vallei.

In juni 1940 werden de bewoners van de Vallei verrast door de komst van maar liefst vijftigduizend militairen, die ingekwartierd werden bij de bewoners van de dorpen. Het was oorlog en ruim honderdduizend mensen, waaronder veel boeren, moesten huis en haard verlaten omdat het gebied onder water werd gezet. Ze werden afgevoerd naar het westen om daar, achter de waterlinie, te wachten tot de gevechten voorbij waren. Inwoners van Woudenberg en Scherpenzeel vertrokken naar Noord-Holland; die van Renswoude hadden met de trein uit Veenendaal-De Klomp moeten vertrekken. Maar de logistiek klopte niet helemaal: Veenendaal was al onbereikbaar en de evacuees moesten, met alles wat maar rijden kon of te voet, naar Station Maarsbergen en sommigen zelfs naar station Maarn. Deze barre verhalen zijn ook te lezen in ‘Treinen door Maarn en Maarsbergen’ (uitg. Cult. Hist. Commissie, 2007).

Blokker schets de ervaringen van de, toen nog niet of nauwelijks volwassen evacuees, die nu nog in leven zijn. Veel ‘oral history’ in het boek met tevens schitterende foto’s van die ooggetuigen van toen.

‘Oorlog in je achtertuin’ is een prachtig boek over de ‘marges’ van de oorlog. Aan het woord komen voornamelijk de jongeren van toen, de jeugd van 1939-1940. Ze hadden waarschijnlijk geen idee van de zorgen waaronder hun ouders gebukt gingen; voor hen was de oorlog nieuw en spannend. Hun visie op die oorlog is met jeugdig enthousiasme ingekleurd; zelfs nu nog.

Gelijktijdig met dit boek verscheen bij Waanders een informatief en handig wandelgidsje (samenst. Bert Rietberg) langs de Grebbelinie: ‘Grebbeliniepad’ van Rhenen naar Spakenburg.

Te koop in iedere boekhandel.