Expressie is nog geen expressionisme
9 juli 2009 om 00:00 NieuwsExpressionisme wordt altijd beschouwd als een stroming binnen de beeldende kunsten, die ruwweg tussen 1910 en 1925 op het hoogtepunt was. De expressionistische schilders die we allemaal wel kennen uit het geschiedenisboekje, geven op hun eigen wijze vorm aan de term expressie. Die term wordt, samen met het woord expressionisme, voor zeer uiteenlopende betekenissen gebruikt in publicaties over beeldende kunst.
‘Expressie’ wordt al in de kunsttheorie van de renaissanceschilderkunst gebruikt, maar pas rond 1910 is daar een ‘isme’ aan verbonden en was het ‘expressionisme’ een feit. De expressie wordt dan, aanvankelijk alleen voor schilders, een vorm van zelfexpressie die vooral door de beroemde Duitse expressionisten wereldkundig is gemaakt. Kernbegrippen voor deze manier van schilderen waren: originaliteit, spontaniteit, verbeelding en authenticiteit. Stuk voor stuk zijn dit eigenschappen die terug te vinden zijn in de (volks)kunst van primitieve volkeren en het is dan ook niet verwonderlijk dat die expressionistische schilders daarin hun inspiratiebronnen vonden.
Expressie op de Heuvelrug
Wat moeten we nu met dat expressionisme op de Heuvelrug zult u denken. Welnu, belangrijke vormen van expressie zijn zeker aan de orde als je kijkt naar het werk van een aantal hedendaagse schilders in onze dorpen. Maar echt expressionisme in de beeldende kunst is hier niet aan de orde. Wat we wél hebben is vormen van expressionisme in de bouwkunst; weliswaar een afgeleide vorm, maar toch.
Tijdens en na de hoogtijdagen van het expressionisme waren er in Nederland architecten die hun gebouwen een bijzonder, soms grillig en expressief uiterlijk wilden geven. De architecten van de Amsterdamse School zijn daar een goed voorbeeld van. Door de hele gemeente staan woon- en bedrijfspanden -gebouwd tussen 1915 en 1935 - waarvan details en decoraties geïnspireerd zijn op de vormen van de ‘Amsterdamse School’. Mooie voorbeelden staan onder meer aan het Zandvoort (nrs. 23 en 25) in Amerongen: ongebruikelijk rond metselwerk, breed dakoverstek en veel decoraties in hout en mestelwerk.
Expressionistische bouwkunst is het, net als de woonhuizen aan het Burgemeesterpark (nrs. 11 en 23) in Driebergen. Wie het enige echte expressionistische huis in Nederland wil zien moet naar de Villa Wylerberg tussen Kleef en Nijmegen. Dit stoere, hoekige en grillig gebouwde huis dateert uit 1921/24 en werd ontworpen door de Duitse architect Otto Bartning.
En Pina (Philippine) Bausch, ja die is niet meer, maar wat zij nalaat is een nieuwe vorm van ballet, een zwaarmoedige expressionistische dans waarmee zij rond 1978 wereldfaam veroverde. ‘Café Müller’ heette haar bekendste voorstelling, waarbij horecameubilair de bühne vulde en de dansers optraden in onderjurken. Heel expressionistisch…
Nicole van der Schaaf
