De boze oogjes van de hazelworm

Hazelwormen verschillen in kleur. Je ziet meer bruine en donkere dan die op de foto. Misschien is deze ook lichter door de krachtige middagzon van zaterdagmiddag 25 april jongstleden. Hij lag net naast een zandpad op landgoed Maarsbergen. Ik schrijf ‘hij’, want mijn veldgids ‘. Amfibieën en reptielen’ vermeldt: ‘onderscheid geslachten moeilijk. Mannetje uniformer van kleur’. De gids noemt als bijzonderheden de relatief kleine kop in vergelijking met de romp én de gave staart die ongeveer de helft zou uitmaken van de totale lengte. Dat klopt bij de twee exemplaren in de veldgids, maar niet van die op de foto. Daar houdt het korrelige bruine puntje abrupt op. ,,Misschien is hij eens te pakken genomen”, suggereerde een trimmaat van de groepswandeling, want de staart is afbreekbaar als je hem daaraan oppakt. Veel hagedissen kunnen in ogenblikken van gevaar een deel van hun staart loslaten. Het restant van kraakbeen groeit dan nauwelijks meer aan.

Hazelwormen zijn minder soepel in hun bewegingen dan slangen, maar de toeschouwer is toch meestal onder de indruk van de snelheid van hun kronkelig voortbewegen. De naam zou terug te voeren zijn naar hun voorkeur onder de hazelaar te willen vertoeven. Eens zag ik er twee op een wandelpad in de Langbroekerwetering. Op het kruispunt met hen aangekomen tuimelden ze in de sloot naast het pad. Hun kopjes hielden ze zover mogelijk boven water. Je kon aan de wijze waarop ze kriskras in de rondte zwommen afleiden, dat ze zich niet zo gelukkig voelden in het zilte nat. Het zijn zonaanbidders, geen waterratten.

Blindslang

De hazelworm is 40-45 cm groot. Haar volksnaam is ‘blindslang’. Om haar oogjes als speldeprikken waande men ze blind. De blindheid is verklaard in Duitse en Franse sagen. Na de schepping van de wereld vroeg God de dieren wat zij gingen doen. De hazelworm zei: ,,ik zal het kind in de moederschoot niet sparen”. Daarop zei God: ,,wees dan blind, opdat gij geen mensen ziet”.

Sommigen vertellen dat God de blindslangen met biezen de ogen heeft uitgestoken, vandaar het dorre einde van afstervende biezen. Elders in Westfalen en Frankrijk haalt men de nachtegaal erbij. Destijds hadden zowel nachtegaal als hazelworm maar één oog. en eens op een vriendenfeest vroeg de nachtegaal aan kameraad hazelworm zijn ene oog te leen.

Maar de nachtegaal gaf het niet meer terug en sindsdien is de hazelworm blind. Om zich te wreken huist de hazelworm daarom vaak onder de struik waarin de nachtegaal zit te zingen. De boosaardige hazelworm sist dan: ,,ik zal het oog terugnemen terwijl gij slaapt.”

Om niet in slaap te vallen zingt de nachtegaal op zijn beurt tot diep in de nacht en in alle vroegte ’s morgens weer. Over deze slechte relatie bestaan in Frankrijk enkele bekende rijmpjes.

Ze komen er op neer, dat als de blindslang gewone ogen had zowel mens als dier er slecht van af zou komen.

Dat enge beeld verdient de hazelworm niet. Het is een nuttig dier, dat gelukkig beschermd is.

Tekst en foto: Kees de Kroon