Heuvelrug Natuurlijk: De kwak, een nachtbraker die uitslaapt

Vorige week op een wandeling in de uiterwaarden van de Rijn herkende ik in de verte het silhouet van de kwak. Het grijze kleed met wit en de gedrongen contouren waren daar aanleiding toe. Nederland is ongeveer de Europese noordgrens. Op de landelijke waarnemingssite staan voor de afgelopen laatste week zeker 25 waarnemingen vermeld, voornamelijk in de rivierrijke provincies aan de kust en in de Rijnstrangen naar het oosten. Mede door klimaatopwarming neemt de stand in ons land iets toe.

Het handboek Vogels van Nederland (uitgave 2009) vermeldt voor het laatste inventarisatiejaar slechts één broedgeval in het zuidoosten van onze provincie. Naast de wilde wegtrekkende populatie bouwt zich momenteel een permanente stand op vanuit dierentuinen en vogelhouderijen ontsnapte exemplaren. Vogelbescherming noemt de populaties uit Artis en Avifauna. Daar rondom liggen de meeste broedgevallen. Overigens blijft het een zeldzame watervogel met hooguit 20 broedgevallen in 2005.

De kwak broedt uitheems graag koloniegewijs. In een wilgenbos aan de oever van een meer in Midden-Frankrijk liet zich zo een tiental kwakken van nabij goed bekijken. Al was het hun broedparadijs, ze bleven van nature voorzichtig. De vlucht is statig en stijf. Overdag tonen ze zich slaperig. Ze worden pas werkelijk actief als ze gaan foerageren in de schemering. Het voedsel van de kwak bestaat uit vis, kikkers en waterinsecten. Ze vissen in ondiep water. Eens kon ik in een uitgesleten rivierbedding een meter of vijf onder mij een kwak bezig zien. In de buurt was een forellenkwekerij en daar kon hij zijn kostje goed bij elkaar scharrelen. Hij of zij was zich totaal niet bewust, dat hij minutenlang van boven af bekeken kon worden. Zulke treffers vergeet je nooit.

Nachtbraker

Vanwege zijn bedrijvigheid ‘s nachts noemt men de kwak ook wel ‘nachtreiger’. De betekenis van de wetenschappelijke naam Nycticorax nycticorax is nachtraaf. Een goede typering als men bedenkt dat de kwak een nachtbraker is en evenals de raaf krassige geluiden voortbrengt. De naam kwak is dus, vanwege zijn rauwe kwaakgeluiden, klanknabootsend. Lokaal komt verder nog de blauwe kwak voor. De naam heeft betrekking op de blauwgrijze tinten van vleugels en staart.

In vroegere eeuwen was de jacht op de kwak een geliefd tijdverdrijf voor geweerjagers en valkeniers. Het Jachtbedrijff (1635) over de laatste vorm: ,,werden metten slechten valk gevlogen, dan zijn lammer (trager) zijn als den Reijger. En datmen se vangt is meest om den veeren die sij op den cop hebben. En dient het vleesch tot aes van de vogels.’’ Na het verbod van de jacht zijn ze om hun drie kopveren nog lang door stropers vervolgd. In Duitsland staan die in een verenbosje op een dameshoed bekend als ‘Bismarksveren’.

Tekst: Kees de Kroon

Foto: Jan van der Greef