Kijk op cultuur: Waardevolle atlas van de buren

Het is een boek om jaloers op te worden, de atlas van de buren ofwel ‘Zeist door de tijd, een cultuurhistorische atlas’ geschreven door Kees Volkers. Maar, alle grenzen berusten ook maar op bepaalde ijkpunten in de tijd en dus zullen we die gemeentegrenzen even buiten beschouwing laten. Driebergen gaat naadloos over in Zeist; landgoederen worden immers ook ‘gedeeld’.

door Nicole van der Schaaf

De fraaie atlas is ingedeeld in zes perioden: van vóór het jaar 838 tot de ontwikkelingen ná 1945. En dat gaat natuurlijk over het hedendaagse Zeist en omgeving. Het rustige villadorp ontwikkelde zich tussen de jaren 1945 en 1980 tot een steedse dame met luxe winkels, minder smakelijke vinexwijken en nóg minder aantrekkelijke hoogbouwprojecten. Dáár hoeven we helemaal niet jaloers op te zijn!

De eerste ‘tijdlaag’ van het boek is bijna een spannende roman die verhaalt over de periode waarin de eerste mensen zich vestigden op de Heuvelrug. Het speelt zich af in de eeuwen tot circa het jaar 838, voor het gemak samengevat als prehistorie. Het is de vraag of er in die vroege tijd werkelijk continu sprake is geweest van bewoning door mensen op de Heuvelrug. Het schijnt dat er met het vertrek van de Romeinen uit deze streek, in de 4de eeuw, ook veel ‘verhuizingen’ hebben plaatsgevonden van volkeren. Uit die tijd rest ons weinig onderzoeksmateriaal.

De wording van het oerlandschap, de geomorfologie, waarover de atlas meldt: ‘de afbakening is uiteraard globaal en is min of meer toepasbaar op de gehele provincie’. Het jaar 838 is een ijkpunt voor Zeist, dan wordt de plek voor het eerst in een schriftelijke bron gemeld. In die vroege historie zijn de feiten natuurlijk niet zo scherp vastgelegd en ook onze bronnen zijn schaars. Jaartallen zijn meestal tot stand gekomen op basis van gedane opgravingen en moeten dus min of meer als symbolisch gezien worden. Ook kerkhistorie is een belangrijk hulpmiddel bij geschiedkundig onderzoek. Zo is bekend dat er in Zeist, net als in

Doorn, al in de achtste eeuw een kleine, houten kerk aanwezig was, die enkele eeuwen later door een (tuf)stenen exemplaar vervangen werd.

Iedere cultuurhistorische atlas gaat met zevenmijlslaarzen door de tijd. Deze atlas doet dat ook, maar niet zonder achterlating van veel interessante feiten, foto’s en verwijzingen. De tweede tijdlaag maakt de sprong van 838 naar het begin van de 17de eeuw, het jaar 1600 wanneer de kerstening al achter de rug is.

In de twee roerige eeuwen tussen 1600 en 1800 had de Heuvelrug te maken met de opkomst van de burgerij en de Staat. Tijdlaag 4, de periode van 1800 tot 1880, is zeker voor de hele Heuvelrug van belang. Dit was de tijde waarin de stichting van de belangrijkste buitenplaatsen tot stand kwam. De gordel van buitenhuizen en parken, de Stichtse Lustwarande, verbindt de dorpen van de Utrechtse Heuvelrug; ook in deze fraaie atlas.

Naast de atlas ‘Tastbare Tijd’ hoort ook deze nieuwe atlas thuis in alle boekenkasten op de Heuvelrug. Overal de koop, € 29,90.

Reacties: artprom@wxs.nl