Heuvelrug Natuurlijk: De symboolkracht van de Wilde Zwaan

HEUVELRUG - Zoogdieren of vogels met ‘wild’ in hun naam hebben ook een tamme variant. Bij de wilde zwaan ligt dat anders. Een tamme zwaan is een getemde knobbelzwaan. Door verbastering tussen wild en tam is de knobbel in het veld het gemakkelijkst te benaderen. De derde soort in ons land is de kleine zwaan. De wilde en de knobbel zijn ongeveer even groot. De kleine en de wilde zijn wintergasten. De wilde zwaan bivakkeert graag langs grote riviermonden en drasgebieden. De Amerongse bovenpolder en de Rijn langszij zijn voor haar geziene pleisterplaatsen.

Zwanenzang

Hun elegant voorkomen en statig zwemmen - waarbij ze voortgestuwd worden zonder dat je inspanning ziet - hun smetteloos wit en hun slanke hals heeft altijd tot de verbeelding gesproken. Van het drietal heeft de wilde zwaan de welluidendste stem (in het Duits is het Singschwan). Klaar klinkend. Herinner me de machtig voortsnellende zuivere dubbeltoon over een enkele kilometers bevroren ijsvloer. De naam ‘zwaan’ zou terug te voeren zijn tot het Latijnse ‘sonare’: geluid maken. In de mythologie hebben sages de zwanenzang proberen te verklaren. Zwanen zouden hun dood voorvoelen en een laatste klaagzang aanheffen. Dat heeft zich vertaald in gedichten, kunstwerken en muziekstukken. Sibelius, Schubert en Schumann componeerden over zwanenzang. Meer bekend is Tsjaikovskys ballet ‘het Zwanenmeer’. Prins Siegfried wordt verliefd op Odette, een in een zwaan veranderde betover(en)de prinses.Gaandeweg loopt het tragisch af. De geliefden vinden hun einde in het Zwanenmeer. Net als in het sprookje van Christiaan Andersen over wilde zwanen gaat het om de betovering van mensen, die in zwanen veranderen. Steeds weer tragiek. In de beginjaren negentig was de Chinese roman ‘Wilde Zwanen’ van Jung Chang een moderne variant op dit thema. De jongste van de drie zwaantjes uit het gezin verhaalt over de gesel van de Culturele Revolutie in haar jeugdjaren.

Vertrouwen

Vaak hebben oude Friese boerderijen op de nok een versiering van een witgeverfde dubbele zwaan, ruggelings geplaatst met de koppen naar buiten. Het oelebord dient als versterking van de op dat punt kwetsbare dakconstructie. De zwanen zijn het symbool van bescherming van de bewoners.

Zwanen en ganzen behoren tot de familie van eend-achtigen. Dat strookt niet in uiterlijk. De gracieuze zwaan tegenover de meestal plompe, boertige ganzen. Aan land en in de lucht hebben ze plots veel gemeen: een onhandige, waggelende gang, gepaard gaande met primitief gesis als je in de buurt komt. In de lucht zijn ze weer soeverein als ze in langzame, remmende vleugelslag aan komen vliegen. Een majestueuze aanblik, die eindigt als ze vervolgens met hun gespreide strakke plompvoeten het landingsgestel in positie brengen. De zwaan als betrouwbare bondgenoot in de lucht. Onze nationale luchtvaartmaatschappij heeft de symboliek goed opgepakt. Sommige stadskinderen weten niet hoe een zwaan eruit ziet, maar de KLM-vogel kennen ze wel.

Tekst: Kees de Kroon

Foto: Jan van der Greef