Kijk op Cultuur: Stinzenplanten op Heuvelrug

Er zijn er heel wat gesneuveld deze winter. Ik bedoel hiermee de grove den, een boom die met z’n lange, rechte stam en grillige kroon de mooiste contouren vormt tegen de lucht in de avondschemering. Gelukkig zijn er nog talloze over, zowel op de Heuvelrug als op de Veluwe waar indrukwekkende groepen van deze bomen zo’n kenmerkend beeld geven van dat gebied.

door Nicole van der Schaaf

De grove den is een onderdeel van onze cultuur. De boom is vaak geschilderd, gebeeldhouwd en speelt ook herhaaldelijk een rol in literatuur en poëzie. Ook een bijdrage aan die cultuur levert het kleine bolgewasje dat inmiddels aarzelend maar zeker onder de bomen verschijnt: het sneeuwklokje. Dit kleine witte bloemetje is een stille getuige van ons noordelijk cultureel erfgoed; het is namelijk een ‘stinzenplantje’, een groep veelal in het voorjaar bloeiende kleine planten, die van oudsher voorkomen op oude landgoederen, boerenhoven, stadswallen en oude parken in het noorden van het land. De naam stinzen komt van het Friese woord ‘stins’ ofwel ‘stenen huis’ waarmee een versterkt huis bedoeld wordt, dat in vroeger tijden bewoond werd door de gegoede burgerij van Friesland. Waarschijnlijk zijn de talrijke soorten stinzenplanten in een ver verleden geïntroduceerd als sierplant. De soorten binnen de groep zijn nogal talrijk en wellicht speelde ook een vorm van verzamelwoede onder de noordelijke landeigenaren een rol. Een deel van de soorten, waaronder het sneeuwklokje bleek onverwoestbaar, verwilderde, vermenigvuldigde zich snel, en stoorde zich niet aan provincie grenzen zodat ook in Groningen en zelfs in onze provincie Utrecht de stinzenplanten overal te vinden zijn. In het Groningse noemt men de plantjes ‘börgbloumkes’, omdat dat zelfde stenen huis in Groningen de benaming ‘borg’ draagt.

Nog even en u kunt al wandelend over de diverse landgoederen op de Heuvelrug tal van stinzenplanten ontdekken, o.a. op Hyde Park in Doorn, op Maarsbergen, in de kasteeltuin in Amerongen en rond Broekhuizen in Leersum.

De verbinding van de ‘stins’ aan de naam ‘stinzenplant’ is hoogstwaarschijnlijk bedacht door Botke, een plantendeskundige, die tijdens een van zijn onderzoeken ontdekte dat bewoners van een Fries dorp een bepaalde bloem die rond een stins bloeide, met ‘stinzeblomke’ aanduidde. Die eretitel werd een verzamelnaam voor de inmiddels heel algemeen voorkomende groep voorjaarsbloeiers.

Plant ze aan

En ja, u hoeft echt niet op een landgoed te wonen om in het voorjaar te kunnen genieten van de stinzenplanten. Voor de meeste soorten geldt: planten in oktober; het liefst in grote groepen en genieten maar in het voorjaar. U hoeft er verder niets aan te doen; verwilderen doen ze zelf al gaat dat het beste in een wilde bostuin of in de halfschaduw onder een groep bomen. De bekendste soorten naast het sneeuwklokje: bosanemoon, bonte krokus, blauwe druifjes, daslook, gewone vogelmelk, kievitsbloem, lelietje-van-dalen, sterhyacint, winterakoniet.

Reacties: artprom@wxs.nl.