Verzamelwoede met de paplepel ingegoten gekregen

HEUVELRUG Een intrigerende zaak: rijke erfgenamen uit de laat 19e begin 20e eeuw die allerlei verzamelingen beginnen. Vooral verzamelingen van objecten uit een (lang) vervlogen tijd. In onze omgeving is een aantal tijdgenoten die zich deze (kostbare) hobby konden veroorloven en zelfs hun buitens met 'tweedehands' materiaal lieten vormgeven.

Annet Werkhoven

Om maar een voorbeeld te noemen…In Loosdrecht staat een - naar het zich doet aanzien - middeleeuws kasteel. Niets is echter minder waar: het kasteel stamt uit 1911 (en in 1927 was het voltooid) daarmee is dit kasteel iets meer dan honderd jaar oud. De laatste Van Sypesteyn, jonkheer Catharinus Henri Cornelis Ascanius van Sypesteyn, heeft het laten bouwen.

C.H.C.A. van Sypesteyn (1857- 1937) werd in 1857 geboren in Den Haag. Zijn vader J.W. van Sypesteyn had grote belangstelling voor geschiedenis en was een verwoed verzamelaar. Hij verzamelde alles wat te maken had met zijn voorouders. Zo vader zo zoon, want de jonge Henri was daar ook in geïnteresseerd. Naar aanleiding van oude documenten en schilderijen kwam Henri, samen met een oom, in 1884 naar Loosdrecht.

Het doel van het bezoek was om naspeuringen te doen naar resten van een voorvaderlijk kasteel dat zij op prenten hadden gezien en uit documenten kenden. En ja hoor, na wat spitwerk op de plaats waar het had moeten staan werden inderdaad resten van een stenen behuizing gevonden. Na de nodige vergunningen en aankopen te hebben gedaan, kon Van Sypesteyn aan de slag met het verwezenlijken van zijn droom: de herbouw van het voorvaderlijk kasteel.

Het kasteel werd gebouwd in een stijl ,,die gerekend mag worden te hebben bestaan toen het kasteel nog bestond en zijn hoogsten bloei had": de periode rond 1589, met overblijfselen van ,,oudere tijd en een en ander later."

Naast het kasteel moest ook de tuin qua uitstraling aansluiten bij het middeleeuwse slot. In het kasteel werd plaats gemaakt voor de verzameling van Van Sypesteyn: schilderijen, beelden, penningen, meubels, wapens, uurwerken, glas en niet te vergeten: Loosdrechts porselein! Dit alles was hij al vanaf 1878 begonnen te verzamelen. Vandaag de dag nog te zien en te bewonderen in het 'middeleeuwse kasteel' in Nieuw-Loosdrecht.

JONKHEER E. LINTELO DE GEER: 'T KERCKEBOSCH 't Kerckebosch aan de Arnhemsebovenweg in Zeist is vanaf 1911 in verschillende fasen gebouwd. De opdrachtgever was jonkheer Egbert Lintelo de Geer (1869-1945), die getrouwd was met de vermogende Maria van Marwijk Kooy. Als liefhebber van onder andere de middeleeuwse gotische bouwstijl gaf hij het gebouw de uitstraling van een eeuwenoud kasteel. Maar dat niet alleen. Het hele gebouw is opgebouwd en ingericht met oude elementen van vroegere huizen, kerken, kloosters en afgebroken kastelen uit de omgeving. De Geer wist met bevriende antiquairs veel oude materialen aan te kopen. Zo zijn er kloostermoppen gebruikt bij de bouw van het koetshuis die afkomstig zijn van het oude kasteel Vredenburgh en twee zeer oude deuren met smeedijzeren kloppers gebruikt uit de Dom van Utrecht. Ook werden glas-in-loodramen met religieuze afbeeldingen aangebracht. Verder zijn er oude windwijzers en smeedijzeren lantaarns gebruikt. De schouw met open haard in de oranjerie komt uit een 18e-eeuws Amsterdams grachtenhuis.

MAARTEN MAARTENS/J. VAN DER POORTEN SCHWARTZ: ZONHEUVEL Aan het eind van de 19e eeuw werd Landgoed Zonheuvel, aan de Amersfoortseweg richting Maarn, gekocht door het echtpaar Van der Poorten Schwartz. Joost van der Poorten Schwartz (1858-1915) was in Engeland opgegroeid als zoon van de bekeerde predikant Carl Schwartz en Cornelia van Vollenhoven. Op jeugdige leeftijd had hij zijn nichtje Anna van Vollenhoven al beloofd om met haar te zullen trouwen.

De Van Vollenhovens waren ontzettend rijk geworden door hun bierbrouwerijen in Amsterdam. Aan het begin van de 20e eeuw, in 1903, werd op het landgoed een nieuw Zonheuvel gebouwd. Een buiten met een bijzondere vorm, het doet denken aan kasteel Zuylestein, maar ook aan het in 1790 afgebroken middeleeuwse kasteel De Snaafsburg uit Maarssen.

Schrijver Maarten Maartens, pseudoniem voor Joost van der Poorten Schwartz, was een groot verzamelaar van middeleeuwse en buitenlandse objecten. Wandschilderingen, koorhekken, harnassen, zelfs hele trappen moesten een blijvend onderkomen krijgen. Zo werd een nieuw Zonheuvel gebouwd min of meer over de verzameling van Joost heen.

RIJKE VERZAMELAARS Opvallend is dat zowel Lintelo de Geer als Van der Poorten Schwartz hun hobby hebben kunnen botvieren, omdat zij getrouwd waren met rijke erfgenamen uit de Amsterdamse bierbrouwerijfamilies. De Van Vollenhovens waren bekende brouwers in de 19e eeuw, maar ook de familie Van Marwijk Kooy bezat een grote brouwerij in Amsterdam. Het stelde de schoonzoons in ieder geval in staat om naar hartelust te verzamelen en de huizen daaromheen vorm te geven.

Van Sypesteyn had de verzamelwoede met de paplepel ingegoten gekregen. Hij bleef vrijgezel, maar wat hem met de andere twee bindt is de hang naar het verleden en vooral naar de Gotische en middeleeuwse kunst.

De voorbeelden die ik nu de revue heb laten passeren zou ik dolgraag willen aanvullen met nog meer voorbeelden. Hierbij doe ik een oproep aan u: dewerkhoven@casema.nl.