IJspret

Schaatsliefhebbers kunnen de komende dagen hun hart weer ophalen. Terwijl de een zich liever verschuilt onder een dikke deken en hoopt op warmere dagen, kijkt de ander met smart uit naar de opening van de lokale schaatsbaan. Zo ook in Doorn. De laatste paar dagen hoef je maar naar een lokale nieuwszender te gaan of Doorn is weer in het nieuws vanwege de schaatsbaan.

Schaatsen, volgens de Amerikaanse NBC-presentator Katie Couric, het vervoersmiddel van de Nederlanders in de winter. Dit vertelde ze tijdens de openingsceremonie van de inmiddels afgelopen Olympische Winterspelen. Ik ken weinig mensen die schaatsend naar hun werk gaan/kunnen, maar als we weer bevroren straten krijgen zoals een paar jaar geleden in Groningen, zou het best kunnen. Toegegeven, wij Nederlanders zijn zeer goede schaatsers. De een wat beter dan de ander, maar verschil moet er zijn. Zelf word ik al wiebelig als ik alleen al aan schaatsen denk, laat staan dat ik in staat ben om in een recordtijd een rondje te maken.

Schaatsen is wat dat betreft te scharen onder typische Nederlandse volkscultuur. Het valt bijna niet uit te leggen en het spreekt mensen aan (of dus niet). Over het ontstaan van schaatsen is niet heel veel bekend. Er kan gezegd worden dat het heel oud is, maar waar wat wanneer en hoe is niet te beantwoorden. Het is wel duidelijk dat schaatsen al duizenden jaren gedaan wordt. Men bewoog zich voort op zogenaamde glissen, prehistorische schaatsen gemaakt van een stuk rib van een dier.

Er is onderzoek gedaan naar de oorsprong van deze schaats. Zo stelde dat de Universiteit van Oxford vast dat de schaats naar alle waarschijnlijkheid door Finnen was gemaakt omdat zij hier het meeste baat bij zouden hebben. Veel archeologisch bewijs is er overigens niet. Afhankelijk van de grond waarin deze allereerste schaatsen liggen kunnen ze bewaard blijven of niet. En dan moet iemand het ook nog maar herkennen als zijnde schaats.

Rond 1200 wordt schaatsen een breder begrip onder de bevolking. De uitvinding van het glijijzer heeft hier in positieve zin aan bijgedragen. Schaatsen werd een winters volksvermaak, eigenlijk zoals dat nu ook het geval is. In de kunst is schaatsen pas te herleiden vanaf 1500. Een bekend voorbeeld van schaatsende figuren is een prent uit 1497 over de val van de Schiedamse maagd Liduina, gemaakt door Jeroen Bosch. Let wel dat er hier ook sprake is van artistieke vrijheid, het is namelijk hoogst onwaarschijnlijk dat Liduina zelf ook heeft geschaatst.

De schaatspret in Doorn is in ieder geval nog niet zo doorgeslagen als destijds in Gouda. Hier was een verordening (1490) om een schaatsplaag tegen te gaan. De stad mocht tegen de winter niet onder water worden gezet, dat de bewoners dat maar even wisten.
Deze zucht naar ijspret is overigens elk jaar wel weer terug te vinden. Iedereen kent wel iemand die wild wordt van de Elfstedentocht en tot nu toe elk jaar tevergeefs hierop hoopt. Hoe dan ook, schaatsen zit diep geworteld in ons Nederlanders.

Stephanie van Baggem